بانک مرکزی در هفته جاری با راه‌اندازی بازار ارز تجاری، گامی مهم به سمت تک‌نرخی شدن ارز برداشته است؛ طبق اطلاعیه بانک مرکزی از روز شنبه هفته جاری، ارز با نرخ نیمایی حذف و معاملات در سامانه نیما بر مبنای دلار توافقی انجام خواهد شد، از سوی دیگر از بهمن‌ماه سامانه نیما، به طور کامل حذف می‌شود.
آن طور که وزیر اقتصاد بارها تکرار کرده، هدف از این اقدام، شفاف‌سازی بازار ارز و پایان دادن به تعدد نرخ‌های ارزی است. با این حال، تصمیم برای حذف ارز نیمایی نگرانی‌هایی بین کارشناسان اقتصادی ایجاد می‌کند، زیرا این اقدام، احتمالا فشار تورمی شدیدی بر معیشت دهک‌های پایین جامعه وارد خواهد کرد.
بازار ارز تجاری؛ گامی به سوی شفاف‌سازی و تک‌نرخی شدن ارز
راه‌اندازی بازار ارز تجاری توسط بانک مرکزی با هدف شفاف‌سازی معاملات ارزی و دستیابی به تک‌نرخی شدن ارز صورت گرفته است. تک‌نرخی شدن ارز از جمله سیاست‌های مهم اقتصادی بوده که می‌تواند به کاهش رانت‌خواری و فساد ناشی از وجود نرخ‌های چندگانه کمک کند؛ همچنین ایجاد بازار ارز تجاری می‌تواند موجب کشف نرخ واقعی ارز بر اساس عرضه و تقاضا شده و در بلندمدت ثبات ارزی را فراهم کند. با این وجود، حذف ارز نیمایی که تاکنون به عنوان مرجع قیمت‌گذاری برای واردات کالاهای اساسی و برخی مواد اولیه مورد استفاده قرار می‌گرفت، به دغدغه‌ای مهم تبدیل شده است.
حذف ارز نیمایی و اثرات تورمی
ارز نیمایی که با قیمتی پایین‌تر از نرخ بازار آزاد به واردکنندگان کالاهای اساسی و تولیدکنندگان ارائه می‌شد، نقش کلیدی در کنترل هزینه‌های تولید و قیمت کالاها داشت. حال با حذف این ارز و انتقال معاملات به بازار ارز تجاری، پیامدهای زیر قابل پیش‌بینی است:
افزایش هزینه‌های تولید و واردات: تولیدکنندگان و واردکنندگان کالاهای اساسی، ناچار به تامین ارز با قیمت بالاتر هستند. این امر هزینه‌های تولید و واردات را افزایش می‌دهد.
تورم و افزایش قیمت کالاهای ضروری و واسطه‌ای تولید: افزایش هزینه‌های واردات و تولید، به طور مستقیم موجب افزایش قیمت کالاها، مواد غذایی و اقلام ضروری می‌شود. این تورم، به خصوص در شرایط فعلی که کشور با تورم بالا مواجه است، می‌تواند فشار مضاعفی بر دهک‌های پایین جامعه (دهک‌های ۱ تا ۵) وارد کند.
کاهش قدرت خرید اقشار آسیب‌پذیر: اقشار کم‌درآمد که بیشترین سهم از درآمد خود را صرف خرید کالاهای ضروری می‌کنند، بیشتر از سایر گروه‌ها تحت تاثیر افزایش قیمت‌ها قرار خواهند گرفت.
ضرورت حمایت از دهک‌های پایین جامعه
با توجه به اثرات تورمی حذف ارز نیمایی، ضروری است که دولت هم‌زمان با اجرای این سیاست، برنامه‌های حمایتی هدفمند برای اقشار آسیب‌پذیر تدوین و اجرا کند. برخی راهکارها در این زمینه عبارتند از:
افزایش یارانه نقدی یا کالابرگ الکترونیکی: دولت می‌تواند با افزایش یارانه‌ها یا ارائه کالابرگ الکترونیکی برای کالاهای اساسی، بخشی از فشار افزایش قیمت‌ها را جبران کند.
تسهیل تامین مالی برای تولیدکنندگان داخلی: حمایت از تولیدکنندگان داخلی می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش داده و به تثبیت قیمت‌ها کمک کند.
نظارت بر بازار و جلوگیری از سوداگری: در شرایط افزایش نرخ ارز، نظارت دقیق بر بازار برای جلوگیری از سو استفاده‌های احتمالی و افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها ضروری است.
حمایت‌های معیشتی هدفمند: شناسایی دقیق دهک‌های پایین جامعه و اجرای سیاست‌های حمایتی برای این گروه‌ها از طریق بانک‌های اطلاعاتی رفاه، می‌تواند از افزایش فقر جلوگیری کند.
تصمیم بانک مرکزی برای راه‌اندازی بازار ارز تجاری و حرکت به سمت تک‌نرخی شدن ارز، از منظر شفافیت بازار و مقابله با رانت اقدامی مثبت و ضروری است. با این حال، حذف ارز نیمایی بدون سیاست‌های جبرانی، به طور قطع فشار تورمی شدیدی بر اقشار آسیب‌پذیر جامعه وارد خواهد کرد.
دولت باید با برنامه‌ریزی مناسب و حمایت‌های معیشتی هدفمند، اثرات منفی این تصمیم را به حداقل برساند و مانع از تشدید نابرابری اقتصادی شود.
