یک مطالعه تحقیقی جدید پیش‌بینی کرده که ممکن است جهان تا پایان قرن حاضر به علت گرمایش زمین حدود ۴۱ درصد از تمام توده‌های یخی یا یخچال های طبیعی خود را از دست بدهد. این در حالیست که یخچال ها قلک های طبیعی آب شیرین مورد نیاز بشر و طبیعت هستند که اگر از بین بروند مشکلات زیادی در پایین دست به وجود خواهد آمد.

تقریبا ۷۵ درصد آب شیرین جهان که تامین کننده آب مورد نیاز میلیاردها انسان است از یخچال های طبیعی در سراسر دنیا تامین می شود، بزرگترین رودخانه های جهان به خصوص در چین و هند و بخش هایی از آسیا از ارتفاعات رشته کوه های هیمالیا سرچشمه می گیرند و نقش حیاتی در ادامه زندگی میلیون ها انسانی که در پایین دست کوه ها زندگی می کنند دارد که منشا آنها یخچال های طبیعی است؛ اما در چند سال گذشته به علت تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین بخش زیادی از یخچال های طبیعی از بین رفته اند که این روند برای کشورهای خاورمیانه از جمله ایران که در کمربند خشک و کم بارش قرار دارند جدی تر است.

با توجه به اهمیت حفظ منابع آبی، از سوی سازمان ملل ۲۲ مارس برابر با دوم فروردین ماه روز جهانی آب نامگذاری شده است، در واقع روز جهانی آب، اولین بار در سال ۱۹۹۲ میلادی، در کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در شهر ریودوژانیرو کشور برزیل رسماً مطرح شد، در این کنفرانس از تمام کشورها خواسته شد تا در راستای اجرای بیانیه شماره ۲۱ سازمان ملل، این روز را به عنوان روز ترویج و آگاه‌سازی مردم در مورد آب اختصاص دهند.

بعد از آن هر سال به فراخور شرایط منابع آبی یک شعار انتخاب شد که شعار امسال ” حفظ یخچال های طبیعی ” تعیین شده است، به عبارتی روز جهانی آب در سال ۲۰۲۵ بر حفظ یخچال های طبیعی متمرکز است و بر نیاز به اقدام جهانی برای مدیریت پایدار آب های قابل ذوب و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و تامین منابع آب حیاتی برای آینده تاکید می کند.

در این راستا مدیر عامل انجمن حفظ محیط کوهستان گفت: سازمان ملل متحد ۲۲ مارس را روز جهانی آب نامگذاری کرده است و هر سال شعاری برای این روز تعیین می کند که شعار امسال ” حفظ یخچال های طبیعی ” مشخص شده است که نشان می دهد این اکوسیستم طبیعی در معرض خطر است ، با توجه به اهمیت حفظ آنها سازمان ملل سال ۲۰۲۵ را به عنوان سال جهانی یخچال ها اعلام کرده است.

عبدالله اشتری افزود: شکل گیری و زایش یخچال ها به دلیل بارش برف در ارتفاعات یا نقاطی از جهان که برودت و سرمای زیادی دارند است، برف باریده شده به مرور زمان فشرده و فشرده تر و تبدیل به برف سفت یا یخ می شود و این روند باعث شکل گیری یخچال های طبیعی جهان شده است.

وی اظهار داشت: تقریبا ۷۵ درصد آب شیرین جهان که تامین کننده آب مورد نیاز میلیاردها انسان است از یخچال های مختلف دنیا تامین می شود، بزرگترین رودخانه های جهان به خصوص در چین و هند و بخش هایی از آسیا از ارتفاعات رشته کوه های هیمالیا تامین می شوند که در ادامه حیات میلیون ها انسانی که در پایین دست کوه ها زندگی می کنند نقش حیاتی دارند.

یخچال های طبیعی ایران در حال کوچکتر شدن هستند

وی درباره یخچال های ایران گفت: یخچال های ایران از نوع یخچال های کوهستانی هستند، عموما در ارتفاعات شکل می گیرند و به سمت دره ها و پایین دست حرکت می کنند، در چند نقطه از ایران هنوز یخچال هایی باقی مانده است هر چند تعدادی از آنها عقب‌رفت داشتند و کوچکتر شدند از جمله یخچال هایی که در شمال غرب کشور در حد مرزی با ترکیه وجود دارد.

اشتری افزود: یخچال های مهم دیگر ما در دماوند، ارتفاعات شمالی سبلان در منطقه علم کوه، زرد کوه و نقاط دیگر وجود دارد اما عموما در دهه های اخیر رو به کاهش گذاشته اند و کوچکتر شدند.

وی اظهار داشت: تغییر اقلیم عمده ترین علت کوچک تر شدن یخچال های طبیعی است که به دلیل گرم شدن زمین رخ داده است، بعد از انقلاب صنعتی روند انتشار گازهای آلاینده به ویژه co۲ در جو افزایش یافت و با این روند زمین گرمتر شد و به عنوان تهدید اصلی روند ذوب شدن و کوچک شدن یخچال های طبیعی سرعت بخشید.

برنامه ای برای حفاظت یخچال ها در کشور وجود ندارد

وی درباره اینکه آیا در کشور برنامه ای برای حفاظت از یخچال های طبیعی وجود دارد گفت: تا این لحظه برنامه ای نیست، سال ۲۰۰۲ از طرف سازمان ملل متحد سال بین المللی کوهستان نامگذاری شده بود در این سال انجمن حفظ محیط کوهستان فعالیت های چشمگیری انجام داد، تلاش کردیم که این سال را در ایران بزرگ کنیم همانطور که در دنیا بزرگ بود و یکی از پیشنهاداتی که در پایان این سال مطرح کردیم و به سازمان حفاظت محیط زیست ارائه دادیم این بود که لازم است برای مدیریت، ساماندهی و برنامه ریزی محیط های کوهستانی باید مدیریت ویژه در کشور ایجاد شود و تنها سازمانی که می تواند این کار را انجام دهد سازمان حفاظت محیط زیست است .

وی افزود: سالها این کار را دنبال کردیم نامه نگاری های متعدد انجام دادیم صحبت ها و نشست های زیادی با بخش مربوطه در سازمان محیط زیست انجام شد، در نهایت سال ۱۳۹۹ کارگروه ملی نواحی کوهستانی کشور در این سازمان تصویب و قرار شد مراحل قانونی را طی کند و به دفتر حقوقی سازمان برود و اگر ایراداتی دارد برطرف و بعد از آن به هیات دولت ارائه و به قانون تبدیل شود اما تا به امروز و به رغم تلاش های بسیار زیاد در انجمن حفظ کوهستان هنوز این کار صورت قانونی به خود نگرفته است.

مدیر عامل انجمن حفظ محیط کوهستان افزود: در ارتفاعات بالاتر از ۳ هزار و ۵۰۰ متر حدود ۱۷ هزار هکتار عرصه های برف گیر وجود دارد که عمدتا در پاییز و زمستان پوشیده از برف می شوند، این ۱۷ هزار هکتار ذخیره‌گاه یا قلک آبی ما هستند که به دلیل پایین بودن دمای هوا در این مکان ها امکان ذخیره شدن برف وجود دارد و زمانی که هوا در پایین دست و دشت ها گرمتر و بیشترین نیاز به آب احساس می شود، این انباشت برف شروع به ذوب شدن و تغذیه رودخانه ها، رودها و چشمه های واقع در پایین دست می شود.

وی اظهار داشت: در سطح دنیا کوه ها را برج های آبی جهان نامگذاری کرده اند و آبی که از این ارتفاعات جاری می شود آب شیرین است و چون روی سنگ ها می غلطد و به پایین دست می رسد از لحاظ کیفیت جزو بهترین آب های دنیا است.

کاهش یخچال ها تهدید جدی برای کشور

اشتری ادامه داد: در ایران حدود ۱۵۰ رودخانه دائمی با دبی یا میزان آب جاری متفاوت وجود دارد که همگی آنها از بالادست تغذیه می شوند، اینجا یک ارتباط دائمی بالادست و پایین دست شکل می گیرد یک همبستگی بین کوه و دشت که رودخانه ها در این بین به شکل شریان های حیاتی عمل می کنند یعنی ارتباط بین کوه و دشت را ایجاد می کنند و حلقه واسطه بین کوه و دشت هستند، از طرف دیگر ایران در کمربند خشک قرار گرفته و میانگین بارش آن بسیار پایین است بنابراین اینجا می رسیم به نقش کوه ها و عملکردی که در انباشت برف و شکل گیری یخچال ها دارند.

وی با اشاره به اینکه از دیرباز در سرزمین کهن ایران با خشکی روبرو بودیم گفت: همیشه دشت ها کم آب بودند، میانگین بارش پایین بود در نقاطی از ایران شاید حتی ۶ تا ۷ سال یک قطره باران هم نمی بارید، به اینجا می رسیم که برای جبران کم آبی و دشت های خشک چه کار باید بکنیم که ایرانیان با اختراع قنات این مشکل را حل کردند و بعد از آن این فناوری به سمت شرق، غرب و همچنین الجزایر رفت، جهت قنات ها به سمت کوه بود در واقع اجدامان با کمک دانش بومی و شناختی که از محیط طبیعی خود داشتند قنات را ایجاد کردند.

مدیر عامل انجمن حفظ محیط کوهستان با تاکید بر اینکه تغییر اقلیم بر روند ذوب شدن یخچال ها تاثیر گذاشته است افزود: عکس های ماهواره ای نشان می دهد تقریبا تمامی یخچال های دنیا به غیر از یک بخشی از کوه های قره قروم در غرب هیمالیا در حال پسرفت هستند، یک بحثی است درباره تعادل توده ای یخچال ها که می تواند مثبت باشد یعنی به حجم آنها اضافه شود و می تواند منفی باشد یعنی از حجم آنها کاسته شود که تقریبا تمامی یخچال های دنیا رو به پسرفت هستند و از حجمشان کاسته می شود در ایران هم همینطور است بسیاری از یخچال ها را در دهه های اخیر از دست دادیم و از حجم آنها کاسته شده است که در این صورت از میزان آب در دسترسی که مصرف می کنیم کم می شود که این تهدیدی بسیار جدی برای ایرانی است که در منطقه خشک واقع شده است.

از بین رفتن بیش از هزار یخچال در هیمالیا/ پسرفت یخچال ها در سوئیس

وی درباره اینکه در چند سال اخیر چه حجمی از یخچال های دنیا از بین رفته اند و یا حجمشان کم شده است گفت: تشکیلاتی در نپال هیمالیا فعال است، در واقع سازمانی است که در هفت کشوری که ارتفاعات هیمالیا در آنها قرار گرفته فعالیت های فرهنگی، پژوهشی و تحقیقاتی انجام می دهد، طبق گفته یکی از کارشناسان این سازمان، در چند سال اخیر بیش از هزار یخچال در منطقه هیمالیا از بین رفته و دیگر وجود ندارند، این روندی است که در بیشتر یخچال های دنیا ادامه داشته است در سوئیس که یک کشور اروپایی و مرطوب محسوب می شود عکس هایی وجود دارد که می بینیم بعضی از یخچال ها چقدر پسرفت کرده و کوچک شده اند حالا در اروپا که در منطقه مرطوب قرار دارد ممکن است این یک تهدید خیلی جدی نباشد اما برای ایران یا کشورهایی که در منطقه خشک قرار دارند یک تهدید جدی است.

اشتری تاکید کرد: با ذوب شدن یخچال ها رژیم آبی رودها تغییر می کند که در چند سال اخیر تغییر هم کرده است، فصل ها به هم نزدیک تر می شوند، همچنین رژیم سیلابی رودها دستخوش تغییر می شود؛ به این معنی که در رودخانه ها رژیم سیلابی داریم ممکن است یک ماه در یک رودخانه رژیم سیلابی باشد اما یک مرتبه به فصل گرم برخورد می کند، حالا ممکن بود رژیم سیلابی رودها مثلا از اواخر فروردین یا اوایل اردیبهشت شروع شود اما حالا می بینیم که رژیم سیلابی در برخی از رودخانه ها به اواخر زمستان نزدیک شده است و حتی گرم شدن باعث تغییر نوع بارش شده است یعنی بارش های جامد که همان برف است و مایع که همان باران است را داریم، اما الان می بینیم که تغییر کرده و خط برف در ارتفاعات بالاتر رفته است یعنی اگر مثلا در زمستان می دیدیم که خط برف در ۳ هزار و ۵۰۰ متر به بالا شروع می شد الان بالاتر رفته که یک تهدید است.

وی ادامه داد: این روند همچنین حجم آب موجود در رودخانه ها را هم تغییر می دهد، ممکن است رودخانه ها با یک دوره کوتاه رژیم سیلابی مواجه شوند و بعد از آن یک مرتبه با کاهش بسیار زیاد آب موجود در رودها مواجه شویم؛ این یک تهدید است، در این شرایط ممکن است آب در دسترس در یک بازه زمانی زیاد در اختیار باشد اما بعد از آن برای یک دوره طولانی خیلی آب در دسترس نباشد.

اهمیت حفاظت از کوهستان ها

مدیر عامل انجمن حفظ محیط کوهستان با تاکید بر اهمیت حفاظت از کوهستان ها گفت: بعد از سال ۲۰۰۲ حتی قبل از آن یعنی در سال ۱۹۹۲ در کنفرانس ریو کوه ها مورد توجه قرار گرفت و در بیانیه ای که صادر شد به عنوان دستور کار ۲۱ شامل ۴۰ فصل بود که فصل ۱۳ به کوه ها اختصاص یافت بعد از ریو توجه جهانی به کوه ها و اهمیت آنها بیشتر شد، چندین نشست جهانی برگزار شد، با توجه به اهمیت موضوع دبیر کل سازمان ملل موظف است هر ۲ سال یکبار گزارش هایی را اختصاصی برای کوه ها تنظیم و به مجمع ارائه کند، یعنی وضعیت کوه ها در سطح جهانی دنبال می شود اما در ایران به رغم حساسیت و شکنندگی بسیار بالای کوه ها و توان ترمیم پذیری پایین کوه ها هنوز سازمان مشخصی که قانونا مدیریت کوه ها را به عهده داشته باشد نداریم، البته وقتی این موضوع را بیان می کنم سازمان هایی مانند سازمان جنگل ها اعتراض می کنند که ۶ یا ۷ درصد این یخچال ها جزو مناطق چهارگانه هستند و سازمان محیط زیست متولی آنها است.

وی اظهار داشت: سوال مهم این است که در کشور ما در آمایش سرزمین کوه در کجا قرار گرفته است و چه اقدامات جدی برای حفاظت از کوه ها انجام دادیم، خلاهایی وجود دارد؛ امروزه بحث توسعه پایدار کوهستان در سطح دنیا بسیار جدی است و باید از خودمان بپرسیم برای توسعه پایدار کوهستان چه اقداماتی در کشور انجام می دهیم و آیا این اقدامات کافی هستند.

اشتری گفت: برخی از سازمان ها مدعی هستند که کارهایی انجام می دهند اما اگر از من بپرسید من می گویم کاری انجام نشده است، مدیریت خاص کوهستان یا توسعه پایدار کوهستان که امروز در دنیا ضوابط و تعریف آن انجام شده و سازمان های جهانی مانند فائو به دنبال آن هستند که کشورها به سمت توسعه پایدار کوهستان بروند، شاید در برخی از نقاط دنیا در چارچوب کنوانسیون آلپ که تعداد زیادی از کشورهای اروپایی در آن عضو هستند در حال انجام است اما آیا در ایران اصلا تعریف مشخصی از توسعه پایدار کوهستان وجود دارد که در چهارچوب آن تعریف به سمت نگهداری و حفاظت از کوه هایمان حرکت کنیم که به نظر من وجود ندارد.