در شرایطی که بازار جهانی نفت با رقابت شدید تولیدکنندگان و کاهش تقاضا از سوی خریداران سنتی روبه‌روست، حجم نفت روی آب ایران به بالاترین سطح دو سال گذشته رسید. این وضعیت، علاوه بر فشار بر درآمدهای ارزی، خطر سقوط جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی را به همراه دارد.
رکوردی بی‌سابقه در ذخایر شناور
داده‌های دو موسسه معتبر ردیابی نفتکش‌ها، Kpler و Vortexa، نشان می‌دهد حجم نفت خام ایران که روی آب و در نفتکش‌ها بدون مشتری یا مقصد مشخص باقی مانده، اکنون به حدود ۱۲۰ میلیون بشکه رسیده است؛ رقمی که از ابتدای سال ۲۰۲۳ تاکنون سابقه نداشته است. این رقم در سال گذشته حدود ۴۰ میلیون بشکه بود.
بر اساس آمار، ابتدای سال ۲۰۲۵ تنها ۵ میلیون بشکه نفت ایران در حالت شناور بود اما طی ماه‌های بعد، بین ۲۸ تا ۳۳ میلیون بشکه دیگر به این ذخایر اضافه شد. بخشی از این نفت در بنادر و آب‌های اطراف مالزی، سنگاپور و اندونزی در انتظار تخلیه یا فروش باقی مانده است.
شکاف صادرات و تحویل
گزارش موسسه MEForum حاکی است فاصله میان نفت بارگیری‌شده در بنادر ایران و نفت تخلیه‌شده در مقصد، روزانه حدود ۲۰۰ هزار بشکه است. به بیان دیگر، این میزان نفت هر روز در مسیر یا روی آب باقی می‌ماند.
با این حال، گزارش آژانس بین‌المللی انرژی و رویترز تأیید می‌کند که میانگین صادرات روزانه ایران در سال جاری همچنان بین یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار تا دو میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه بوده است
دلایل انباشت بی‌سابقه
- کاهش تقاضای چین: پالایشگاه‌های کوچک (Teapot) به دلیل مشکلات مالی و محدودیت‌های زیست‌محیطی خرید خود را کاهش داده‌اند.
- رقابت شدید تخفیفی: ورود نفت ارزان روسیه به شرق آسیا بخشی از بازار سنتی ایران را گرفته است.
- مشکلات مالی و بیمه‌ای: محدودیت‌های بانکی و بیمه‌ای باعث تأخیر در تخلیه محموله‌ها حتی پس از فروش شده است.
- استراتژی دور زدن تحریم‌ها: استفاده از ناوگان «شبح» و عملیات انتقال کشتی به کشتی (Ship-to-Ship) مسیر تحویل را طولانی‌تر کرده است.
پیامدهای اقتصادی و استراتژیک
انباشت ۱۲۰ میلیون بشکه نفت روی آب به معنای بلوکه شدن میلیاردها دلار سرمایه است. اجاره طولانی‌مدت نفتکش‌ها برای ذخیره نفت، هزینه حمل و بیمه را بالا می‌برد و با توجه به احتمال کاهش قیمت جهانی، ارزش این ذخایر ممکن است به‌طور مستقیم افت کند. این وضعیت، با توجه به وابستگی شدید بودجه دولت به نفت، می‌تواند کسری بودجه و تورم را تشدید کند.
رقبا در کمین بازار
بازار جهانی نفت در سال ۲۰۲۵ به میدان رقابت تخفیف‌ها تبدیل شده است. روسیه، ونزوئلا، عربستان و به‌ویژه عراق، با افزایش ظرفیت تولید و صادرات، فشار بر ایران را بیشتر کرده‌اند. عراق قصد دارد صادرات روزانه خود را از ۴ تا ۵ میلیون بشکه به ۱۰ میلیون بشکه برساند.
یحیی آل‌اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق، هشدار داده که اگر برنامه‌ریزی جدی صورت نگیرد، ایران حتی بازارهای نزدیک مانند عراق را نیز از دست خواهد داد؛ همان‌طور که بازار آسیای میانه را از دست داده است.
جمع‌بندی
انباشت بی‌سابقه نفت ایران روی آب تنها یک آمار نیست؛ نشانه‌ای از بحران عمیق در ساختار تجارت انرژی کشور است. در شرایطی که رقبا با سرعت در حال افزایش سهم خود از بازار هستند، ادامه این وضعیت می‌تواند ایران را در موقعیت دفاعی و اقتصاد را در وضعیت هشدار قرار دهد.
