مصاحبه با دکتر مرتضی ضرابی مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان و سخنران اصلی رویداد تولید مسئولانه و بهره‌وری

شرکت فناوری بن یاخته های رویان از سال ١٣٨٤ ذخیره سازی سلول های بنیادی خون بندناف نوزادان تازه متولد شده را آغاز کرده و تا کنون موفق به ذخیره سازی بیش از ٢٣٠ هزار نمونه شده است . نمونه‌هایی که اهمیت آن در سلول های بنیادی جمع آوری شده و متعاقبا نقش این سلول ها در درمان بیماری های سعب العلاج خانوادگی است.

با توجه به ماهیت خدمات این موسسه و نقش آن در ارتقای سلامت جامعه، در چارچوب اولین رویداد تولید مسئولانه و بهره‌وری، بر آن شدیم تا با انجام مصاحبه ای با آقای دکتر مرتضی ضرابی به معرفی بیشتر این کسب و کار مسئولانه در کشور بپردازیم.

در این مصاحبه، جناب آقای دکتر مرتضی ضرابی، مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان و عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان، به سوالات مختلفی در مورد فعالیت‌های این شرکت، جایگاه ایران در حوزه سلول‌های بنیادی و نقش این فناوری در ارتقای سلامت جامعه پاسخ می‌دهند. ایشان با توضیحاتی جامع و دقیق، اهمیت ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی و کاربردهای گسترده آن در درمان بیماری‌ها را تشریح می‌کنند. در ادامه، متن مصاحبه به صورت ویرایش شده و با لحن نوشتاری ارائه می‌شود.

سوال ۱: لطفاً خود را برای مخاطبین رویداد تولید مسئولانه و بهره‌وری معرفی بفرمایید.

پاسخ: بسم‌الله الرحمن الرحیم. من دکتر مرتضی ضرابی هستم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی و مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان. من پزشک هستم و دکترای تخصصی خود را در زمینه سلولی مولکولی اخذ کرده‌ام. سابقه ورود من به مجموعه پژوهشگاه رویان به سال ۱۳۸۰ بازمی‌گردد، جایی که در حوزه آندرولوژی فعالیت می‌کردم. مدتی نیز به عنوان مدیر داخلی پژوهشگاه رویان فعالیت داشتم و از سال ۱۳۸۵ مسئولیت مدیرعاملی شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان را بر عهده گرفته‌ام. این شرکت در حوزه ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی فعالیت می‌کند.

سوال ۲: توضیحاتی را در ارتباط با نحوه فعالیت شرکت بن‌یاخته‌های رویان به مخاطبین ارائه دهید.

پاسخ: موسسه رویان در سال ۱۳۸۴ با هدف تأمین سلول‌های بنیادی مورد نیاز مراکز پیوند راه‌اندازی شد. سلول‌های بنیادی در اصل همان سلول‌های اولیه‌ای هستند که تشکیل‌دهنده بافت‌ها و ارگان‌های مختلف بدن هستند. هر بافت در بدن ما، سلول‌های بنیادی خاص خود را دارد. به عنوان مثال، بافت پوست، قلب، مغز و سیستم عصبی هر کدام سلول‌های بنیادی خاص خود را دارند. اگر این بافت‌ها دچار آسیب شوند، سلول‌های بنیادی می‌توانند تکثیر شده و سلول‌های از بین رفته را جایگزین کنند.

سلول‌های بنیادی از منابع مختلفی قابل جمع‌آوری هستند. یکی از این منابع، خون موجود در بند ناف و جفت است. بند ناف و جفت به عنوان مجرای ارتباطی بین مادر و جنین در دوران بارداری عمل می‌کنند و مواد غذایی و اکسیژن را از مادر به جنین منتقل می‌کنند. خون موجود در بند ناف و جفت به عنوان یک زباله بیولوژیک دور ریخته می‌شود، اما این منبع می‌تواند به عنوان یک منبع ارزشمند برای جمع‌آوری سلول‌های بنیادی مورد استفاده قرار گیرد.

شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان با هدف جمع‌آوری خون بند ناف تأسیس شد تا بتواند بانک خون بند ناف را به عنوان یک منبع سلول‌های بنیادی خون‌ساز ایجاد کند. این سلول‌ها برای درمان بیماری‌های مختلف در اختیار مراکز پیوند قرار می‌گیرند. خوشبختانه در حال حاضر، ما نه تنها سلول‌های بنیادی خون بند ناف، بلکه سایر منابع سلول‌های بنیادی مانند مغز استخوان، خون محیطی، بافت چربی، بافت بند ناف و حتی پالپ دندان را نیز جمع‌آوری می‌کنیم.

سوال ۳: منظور از سلول‌های بنیادی چیست و این سلول‌ها چگونه به دست می‌آیند؟

پاسخ: دانش سلول‌های بنیادی را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد. اول، شناسایی منابع تأمین سلول‌های بنیادی است؛ یعنی اینکه بدانیم از چه منابعی می‌توانیم سلول‌های بنیادی را جداسازی کنیم. دوم، توانایی جداسازی این سلول‌ها از منابع مختلف است. سوم، توانایی تبدیل این سلول‌های بنیادی به سلول‌های تخصصی دیگر است. و نهایتاً، امکان استفاده از این سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های مختلف وجود دارد. خوشبختانه، ما در همه این مراحل دانش لازم را داریم. یعنی می‌توانیم سلول‌های بنیادی را از منابع مختلف جمع‌آوری کنیم، آن‌ها را به سلول‌های تخصصی مانند سلول‌های عصبی، سلول‌های انسولین‌ساز یا سلول‌های قلبی تبدیل کنیم و برای درمان بیماری‌ها استفاده کنیم. همچنین، امکان نگهداری این سلول‌ها برای مدت طولانی نیز وجود دارد.

سوال ۴: دانش سلول های بنیادی در درمان چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟

پاسخ: در هر بیماری که بتوان سلول بنیادی سالم را جایگزین سلول‌های آسیب‌دیده کرد، امکان درمان با سلول‌های بنیادی وجود دارد. به عنوان مثال، در بیماری‌های خونی مانند سرطان‌های خون، کم‌خونی‌های مادرزادی و تالاسمی، سلول‌های بنیادی سالم از یک فرد سالم گرفته می‌شود و به فرد بیمار پیوند زده می‌شود.

این سلول‌های سالم جایگزین سلول‌های معیوب و آسیب‌دیده می‌شوند و با تکثیر خود، باعث بهبود بیماری می‌شوند. در هر بیماری که بتوان سلول بنیادی سالم را جایگزین کرد، امید به درمان آن بیماری وجود دارد. به همین دلیل، امروزه استفاده از سلول‌های بنیادی به عنوان یک روش نوین در درمان بیماری‌ها بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

سوال ۵: جایگاه ایران در سطح جهانی در ارتباط با این علم چگونه است؟

پاسخ: یکی از نکات مهم در این زمینه، جایگاه ممتاز ایران در حوزه ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی است. در حال حاضر، ما با ذخیره‌سازی بیش از ۲۰۰ هزار نمونه خون بند ناف، بزرگ‌ترین ظرفیت سلول‌های بنیادی را در سطح منطقه داریم. تقریباً می‌توان گفت که هیچ کشور دیگری در منطقه چنین جایگاهی ندارد. بنابراین، از نظر جایگاه ایران در بین کشورهای جهان، ما جزو کشورهای پیشرو در حوزه استفاده از سلول‌های بنیادی هستیم و در حوزه ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی خون بند ناف، قطعاً جزء بزرگ‌ترین ظرفیت‌ها در سطح جهانی محسوب می‌شویم.

سوال ۶: نقش سلول‌های بنیادی و خدمات شرکت بن‌یاخته‌های رویان در ارتقای سلامت جامعه چگونه است؟

پاسخ: ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی نقش مهمی در افزایش سلامت و امید به زندگی دارد. مهم‌ترین نقش سلول‌های بنیادی در حال حاضر، استفاده از آن‌ها در درمان بیماری‌هاست. به عنوان مثال، در بیماری‌های خونی مانند سرطان‌های خون، استفاده از سلول‌های بنیادی خون‌ساز به عنوان یک روش درمانی موفقیت‌آمیز، سال‌هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این، در بیماری‌های دیگر مانند سکته مغزی، فلج مغزی و بیماری‌های عصبی، تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از سلول‌های بنیادی می‌تواند به بهبود این بیماری‌ها کمک کند. بنابراین، استفاده از دانش سلول‌های بنیادی نقش بسیار مهمی در ارتقای سطح سلامت جامعه دارد.

سوال ۷: نحوه جمع‌آوری سلول‌های بنیادی چگونه انجام می‌پذیرد و متقاضیان چگونه می‌توانند از خدمات موسسه رویان بهره‌مند شوند؟

پاسخ: خانواده‌هایی که در آستانه تولد فرزند هستند، می‌توانند با بانک خون بند ناف تماس بگیرند و درخواست ذخیره‌سازی نمونه خون بند ناف نوزاد خود را ثبت کنند. معمولاً از هفته ۳۶ بارداری به بعد، خانواده‌ها می‌توانند به سایت موسسه مراجعه کرده و ثبت نام خود را انجام دهند. اگر موانعی مانند سابقه بیماری خاص یا مصرف داروهای خاص وجود نداشته باشد، قرارداد منعقد می‌شود. در زمان زایمان، کارشناسان موسسه در بیمارستان حضور پیدا می‌کنند و نمونه خون بند ناف را جمع‌آوری می‌کنند. این نمونه در کمتر از ۲۴ ساعت به تهران منتقل شده و در آنجا ذخیره‌سازی می‌شود. این فرایند ساده است و هیچ تداخلی در روند زایمان ایجاد نمی‌کند. همچنین، این خدمات در سراسر کشور قابل ارائه است.

سوال ۸: میزان آگاهی در ارتباط با کاربرد سلول‌های بنیادی در کشور ما و به خصوص بین عموم مردم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پاسخ: خوشبختانه در سال‌های اخیر، میزان آگاهی بخشی در این زمینه افزایش یافته است. با این حال، هنوز نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتری وجود دارد. ما تلاش کرده‌ایم تا در مکان‌هایی که مادران باردار حضور دارند، اطلاع‌رسانی لازم را انجام دهیم. با این حال، معتقدیم که استفاده از رسانه‌های جمعی می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی کمک کند. در حال حاضر، حدود ۵ درصد از زایمان‌ها در کشور نمونه‌های خون بند ناف خود را جمع‌آوری می‌کنند و هدف ما افزایش این رقم به ۱۰ درصد است. هر چه ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی بیشتر شود، شانس انجام پیوند و درمان بیماری‌ها نیز افزایش می‌یابد.

سوال ۹: تا کنون میزان رضایت از خدمات مجموعه رویان چگونه بوده است و عمده نارضایتی‌ها نسبت به چه مواردی بوده است؟

پاسخ: میزان رضایت از خدمات ما قابل قبول است. عمده نارضایتی‌ها معمولاً به دلیل عدم امکان ذخیره‌سازی نمونه‌ها به دلیل حجم ناکافی خون جمع‌آوری شده است. در برخی موارد، حجم خون بند ناف به حداقل استاندارد (۵۰ سی‌سی) نمی‌رسد و این باعث می‌شود که نمونه قابلیت فریز شدن را نداشته باشد. در چنین مواردی، با خانواده‌ها تماس گرفته می‌شود و به آن‌ها اطلاع داده می‌شود که نمونه آن‌ها قابلیت ذخیره‌سازی ندارد. این موضوع ممکن است باعث نارضایتی شود، اما در قراردادها نیز به این موضوع اشاره شده است که حدود ۵ تا ۱۰ درصد نمونه‌ها ممکن است قابلیت فریز شدن را نداشته باشند.

سوال ۱۰: در ارتباط با برنامه‌های آتی سازمان لطفاً توضیحاتی را ارائه دهید.

پاسخ: هدف اصلی ما افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی است تا بتوانیم با حداکثر تطابق ژنتیکی، نمونه‌های مناسب برای پیوند را فراهم کنیم. همچنین، ما به بانک جهانی خون بند ناف متصل هستیم و در برخی موارد، نمونه‌های ذخیره‌شده در ایران برای بیماران در کشورهای دیگر نیز استفاده شده‌اند. در آینده، قصد داریم اولین پالایشگاه محصولات زایمانی را در پارک علم و فناوری پردیس راه‌اندازی کنیم. این پالایشگاه قادر خواهد بود بیش از ۲۰ محصول جدید سلولی را از ضمائم زایمانی مانند بند ناف، جفت و پرده جنینی استحصال کند.

سوال ۱۱: تعامل با دستگاه‌های ناظر چگونه بوده است؟

پاسخ: قوانین مربوط به استفاده از سلول‌های بنیادی و محصولات بیولوژیک در کشور ما بسیار سختگیرانه است. حتی اگر محصولی در کشور دیگری تأییدیه گرفته باشد، باز هم باید بر اساس قوانین ایران ارزیابی‌های بالینی انجام شود. این موضوع ممکن است زمان دسترسی به نتایج را طولانی‌تر کند، اما از سوی دیگر، اطمینان از ایمنی و کارایی محصولات را افزایش می‌دهد.

صحبت پایانی:

هر چه سرمایه‌گذاری بیشتری در حوزه دانش سلول‌های بنیادی صورت گیرد، سطح سلامت جامعه بالاتر خواهد رفت. سلول‌های بنیادی به عنوان یک ثروت نهفته در نظر گرفته می‌شوند و کشورهایی که به این دانش دسترسی دارند، از مزایای درمانی بسیاری بهره‌مند می‌شوند. تقویت مراکز تحقیقاتی و بالینی در این حوزه می‌تواند موفقیت‌های بیشتری را برای کشورمان به ارمغان آورد.

با امید موفقیت روز افزون برای تمامی محققین و زحمت کشان عرصه بهداشت و درمان کشور. لازم به ذکر است اولین رویداد تولید مسئولانه و بهره‌وری 23 مهر ماه 1403 در محل اتاق بازرگانی تهران با حضور جمعی از مسئولین تراز اول کشور و چهره‌های شاخص حوزه مسئولیت اجتماعی بنگاهی برگزار گردید. در این رویداد شرکت فناوری بن یاخته های رویان با توجه به ایفای نقش در جهت بهبود سلامت جامعه برنده جایزه اصلی این رویداد شد.