کالاهای اساسی گروهی از کالاهای ضروری همچون برنج، روغن خوراکی، شکر، آرد نان، گندم، گوشت قرمز و گوشت مرغ در سبد خانوار ایرانی است که نیازهای اساسی جامعه را تشکیل و از جایگاه با اهمیتی برخوردارند، تا جایی که دولت برای تنظیم بازار این محصولات و تامین مایحتاج عمومی ذخیره سازی، کنترل، قیمت‌گذاری، پایش مداوم و نظارت را برعهده دارد.
از آنجا که محصولات استراتژیک کشاورزی نقش حیاتی در تامین امنیت غذایی و اقتصادی کشور دارند، با برنامه ریزی های مناسب و اجرای سیاست های حمایتی می‌توان به بهبود تولید و کاهش وابستگی به واردات در این محصولات دست یافت و در نهایت به توسعه پایدار بخش کشاورزی و اقتصاد ملی کمک کند.
همزمان با استقرار دولت چهاردهم در نیمه دوم سال ۱۴۰۳، وضعیت کالاهای اساسی و ذخایر آن مناسب بود اما با افزایش نرخ ارز و حذف ارز نیمایی و کشف قیمت توافقی و توقف واردات و عرضه کالا به بازار توسط برخی واردکنندگان و شرکت ها کمی بازار کالاهای اساسی همچون روغن، برنج و گوشت قرمز دچار بهم ریختگی شد، اما دولت طی ۷ ماه گذشته برای تامین امنیت غذایی کشور تمامی اهتمام خود را در تامین کالاهای اساسی و حفظ ذخایر استراتژیک به کار بسته است.
بدین ترتیب دولت چهاردهم تلاش کرد تا ارز ترجیحی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان مورد نیاز کالاهای استراتژیک دچار وقفه نشود و علاوه بر تامین ارز، تکمیل ذخایر راهبردی کالاهای استراتژیک از مهم‌ترین اقدامات دولت طی مدت مذکور بوده و ذخایر انبارهای کالاهای اساسی به گونه ای تامین شده که به گفته مسئولان امر هیچ کمبودی در خصوص ذخایر راهبردی کشور وجود ندارد.
تامین کالاهای اساسی و ایجاد ثبات در قیمت این کالاها راهبرد اصلی دولت چهاردهم در بخش تولید، بازار و تقویت امنیت غذایی کشور بوده در همین راستا عملکرد دولت در بخش تامین و ذخایر کالاهای اساسی نشان می‌دهد ذخایر راهبردی گندم و نهاده‌های دامی و سایر کالاهای اساسی مانند روغن، شکر، گوشت مرغ و برنج افزایش یافته است.
گندم به عنوان اصلی‌ترین محصول زراعی و ماده اولیه نان نقش کلیدی در سبد غذایی ایرانیان دارد. دولت چهاردهم با تعیین مناسب نرخ خرید تضمینی و پرداخت به موقع مطالبات گندمکاران، دولت توانست در تولید این محصول به خودکفایی برسد یعنی از تولید حدود ۱۵ میلیون تن گندم در کشور بیش از ۱۲ میلیون تن آن توسط دولت به شکل تضمینی خریداری شد که همین امر باعث شد تا واردات به صفر برسد و ارزی از کشور بابت این محصول خارج نشود.
برنج یکی دیگر از محصولات استراتژیک در ایران است که به‌عنوان غذای اصلی در بسیاری از مناطق کشور مصرف می‌شود. طبق آمارها نیاز سالانه کشور به برنج بیش از ۳.۵ میلیون تن است که از این میزان حدود ۲.۵ میلیون تن درداخل کشور تولید و مابقی کسری سالانه از محل واردات تامین می شود بنابراین دولت برای تامین برنج مورد نیاز ارز تخصیص داده تا با ورود برنج های وارداتی بازار این محصول تنظیم شود تا مردم برنج را با نرخ های گران خریداری نکنند. توسعه کشت ارقام پرمحصول و بهبود روش‌های آبیاری می تواند به افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات کمک کند.
یکی دیگر از کالاهای اساسی کشور روغن خوراکی و صنف و صنعت است که نیاز سالانه کشور به روغن خام وارداتی یک میلیون و ۶۰۰ هزارتن محاسبه شده که از این میزان بخش عمده یعنی ۹۰ درصد از محل واردات تامین می شود و بخشی به صورت دانه وارد و به کارخانه های روغن کشی روانه می شود بنابراین دولت چهاردهم با تخضیص ارز ترجیحی توانست روغن مورد نیاز کشور را تامین کند تا به وفور روغن خوراکی مورد نیاز مردم در فروشگاه ها باشد.
بنابراین دولت برای حفظ بازار روغن تلاش دارد علاوه بر شروع خرید دانه های روغنی از فروردین ماه، برنامه افزایش خرید دانه سویا به جای کنجاله از سال ۱۴۰۴ در دستور کار قرارمی‌دهد.
نیاز سالانه کشور به شکر به عنوان یک کالای اساسی ۲.۲ میلیون تن برآورد می شود که اکنون میزان قابل توجهی از این محصول از محل تولید داخلی و مابقی کسری از محل واردات هر ساله تامین می شود. حال تامین ارز مورد نیاز و افزایش قیمت خرید تضمینی چغندرقند باعث شد که واردات کاهش پیدا کند و مقرر شد تا پایان دولت چهاردهم کشور در تولید شکر به خودکفایی برسد. قیمت هر کیلوگرم شکر فله در بازار عمده فروشان ۴۰ هزار تومان و قیمت هر بسته شکر یک کیلوگرمی بسته بندی برای مصرف کنندگان ۴۹ هزارتومان است.
با توسعه کشت نیشکر و چغندر قند، تولید شکر در سال‌های اخیر افزایش یافته و وابستگی به واردات کاهش پیدا کرده است. با این حال، برای دستیابی به خودکفایی کامل در تولید شکر، نیاز به برنامه‌ریزی‌های جامع و حمایت‌های دولتی وجود دارد.
گوشت مرغ مورد نیاز کشور با تولید ۲.۷ میلیون تن در حال تامین است و کمبودی در این زمینه نداریم اما در گوشت قرمز ۹۲۳ هزار تن گوشت از محل تولید داخل و کمتر از ۱۰ درصد نیاز از محل واردات تامین می شود که به تخصیص ارز ترجیحی مربوط است که در سال ۱۴۰۳ میزان کسری از محل واردات تامین شد و گوشت گوسفندی گرم و منجمد و گوشت گوساله منجمد از کشورهای مختلف وارد شده است تا مردم گوشت مورد نیاز خود را با قیمت های مناسب بتوانند خریداری کنند.
دولت چهاردهم به دلیل اهمیت نهاده های دامی، ارز مورد نیاز این بخش را نیز تامین کرد تا جایی که طی مدت مذکور هیچ مشکلی در بازار نهاده های دامی که به طور مستقیم در قیمت گوشت مرغ و گوشت قرمز و فراورده های پروتئینی مردم تاثیر دارد، نداشته است. تا جایی که طی مدت یادشده نهاده های دامی به وفور در سامانه بازارگاه موجود بوده تاجایی که برخی محصولات زیر قیمت مصوب به دست تولیدکنندگان صنعت دام و طیور رسیده است به طور مثال جو به عنوان یکی از محصولات اساسی در تامین خوراک دام و طیور، اهمیت ویژه‌ای دارد و با توجه به نیاز صنایع دام و طیور، تولید جو نیز با افزایش همراه بوده است. توسعه کشت این محصول می‌تواند به کاهش هزینه های تولید محصولات دامی و در نهایت کاهش قیمت محصولات پروتئینی منجر شود.
کشور در تامین حبوبات مورد نیاز از محل تولید داخل و واردات مشکلی ندارد زیرا بخش عمده حبوبات از تولید داخلی و اندکی از محل واردات تامین می شود اما هرگونه نوسان ارز بازار این محصول را با شوک روبرو می کند زیرا واردکنندگان و شرکت های توزیع کننده از عرضه این کالاها امتناع می کنند بنابراین این کالاها با نوسان قیمت روبرو می شوند.
دولت چهاردهم با تاکید بر اولویت تامین امنیت غذایی کشور و تامین ذخایر استراتژیک راهبردی نرخ ارز کالاهای اساسی سال ۱۴۰۴ را همان ۲۸ هزارو ۵۰۰ تومان تعیین کرد تا بازار کالاهای اساسی از جمله برنج، روغن، شکر، گوشت مرغ، گوشت قرمز، نهاده‌های دام و طیور و گندم با مشکل روبرو نشود.
با وجود پیشرفت های حاصل شده در تولید محصولات استراتژیک، بخش کشاورزی ایران با چالش هایی نظیر تغییرات اقلیمی، کمبود منابع آبی، فرسایش خاک و نیاز به نوسازی ماشین‌آلات کشاورزی روبرو است و برای مقابله با این چالش ها، اتخاذ راهکارهایی مانند بهبود مدیریت منابع آب، توسعه کشاورزی پایدار، استفاده از فناوری‌های نوین و حمایت‌های دولتی ضروری است.
