گالیوم- ۶۸ با نیمه عمر ۶۸ دقیقه از مولد حاوی ژرمانیوم -۶۸ با نیمه عمر ۲۷۱ روز (مولد ۶۸Ge/۶۸Ga ) به دست می‌آید. این عنصر و مولد طی یک دهه اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و استفاده از آن برای اهداف تشخیصی در پزشکی هسته‌ای به شدت در حال گسترش است.

طی بیش از نیم قرن گذشته تکنسیوم -۹۹ (با نیمه عمر ۶ ساعت) حاصل از مولد ۹۹/Tc۹۹Mo (با نیمه عمر ۶۶ ساعت) عمده‌ترین رادیو ایزوتوپ‌ در تصویربرداری با دوربین‌های اسپکت (SPECT) برای اهداف تشخیصی بوده است.

با توجه به مزایایی از قبیل نیمه عمر کوتاه‌تر گالیوم -۶۸ (نسبت به تکنسیوم-۹۹) و نیمه عمر بلندتر مولد ۶۸Ge/۶۸Ga (نسبت به مولد ۹۹/Tc۹۹Mo) و کاربرد در دوربین‌های پت (PET)، علاقه و هدف صنعت رادیوداروها در دنیا بر استفاده از گالیوم-۶۸ و توسعه مولد ۶۸Ge/۶۸Ga متمرکز شده است.

بررسی اسناد علمی و مستندات شرکت‌های بزرگ تجاری تولیدکننده این مولد نشان می‌دهد که به دلایل مختلف علمی و اقتصادی، تولید مولدهایی با خروجی هر چه بیشتر گالیوم-۶۸ از اهداف اصلی و ارزشمند در شرکت‌های تجاری و مجامع علمی است.

مهدی غلام‌حسینی نظری پژوهشگر جوان ایرانی اخیرا با طرح تولید و توسعه مولد ۶۸Ge/۶۸Ga بر پایه جاذب Tio۲-SnO۲ با اکتیویته افزایش یافته Ga۶۸ برای استفاده در مراکز پزشکی هسته‌ای در سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی خوارزمی، رتبه سوم طرح‌های کاربردی را کسب کرد.

وی اظهار داشت: در این طرح با سنتز رزین ماتریکس TiO۲-SnO۲ با فرمول خاص، برای اولین بار در ایران طراحی و تولید مولد ۶۸Ge/۶۸Ga انجام گرفت.

وی افزود: در ادامه اصلاح در قلب مولد مذکور موجب افزایش ظرفیت بارگزاری ژرمانیوم و در نتیجه افزایش عملکرد مولد ۶۸Ge/۶۸Ga حاصل با نام پارس گالوژن شد که در صنعت پزشک هسته‌ای کشور کاربردهای بسیاری دارد.

این پژوهشگر گفت: مولد مذکور با دارا بودن اکتیویته خروجی بیش از ۷۰mCi به عنوان قوی‌ترین مولد ۶۸Ge/۶۸Ga در دنیا، تمام محدوده‌های فارماکوپه اروپا برای استفاده در مراکز پزشکی هسته‌ای را دارا بوده و گالیوم-۶۸ حاصله جهت نشان‌دارسازی با پپتیدهای مختلف برای تشخیص ده‌ها سرطان و ضایعات مختلف کاربرد دارد.

وی با بیان اینکه نزدیک به هشت سال است که بر روی ژنراتور ژرمانیوم ۶۸ گالیوم ۶۸ تحقیق می‌شود، افزود: تهیه ژنراتور ذاتا برای کشور تحریم است و اگر چه مورد نیاز مراکز پزشکی هسته‌ای است اما واردات آن برای کشور غیر ممکن شده است.

غلام‌حسینی گفت: معروف‌ترین ژنراتور یا مولد در پزشکی هسته‌ای، مولد مولی ویدن تکنسیوم است که برای دوربین‌های پت (PET) و اسپکت (SPECT) کاربرد دارد و می‌توان گفت سابقه ۵۰ ساله در دنیا دارد و در ایران نزدیک به ۲۵ سال است تولید می‌شود.

وی با توضیح اینکه دوربین پت، تصویر سه‌بعدی از بافت ارائه می‌دهد و به پزشک در تشخیص محل توده سرطانی کمک می‌کند، ادامه داد: حدود ۱۵ سال است که دنیا به سمت تولید مولدهایی رفته که در دوربین‌های پت، مورد کاربرد است. رادیوداروهایی که برای دوربین پت کاربرد دارد رادیو داروی اس‌پی‌جی و با نیمه‌عمر ۱۱۰ دقیقه است و امکان ارسال به مراکز دورتر ندارد.

این پژوهشگر اضافه کرد: بر این اساس دنیا به سمت تولید مولدهای ژرمانیوم ۶۸ با نیمه عمر ۲۷۰ روی آورده است و پس از اینکه به نیمه عمر خود می‌رسد به گالیوم ۶۸ تبدیل می‌شود. این گالیوم از این جهت اهمیت دارد که با ترکیب با پپتیدهای مختلف سرطان را شناسایی می‌کند.

دارنده رتبه سوم جشنواره بین‌المللی خوارزمی گفت: با همکاری دیگر پژوهشگران نزدیک ۶ تا هفت سال است نیاز داخل به این مولد را تامین می‌کنیم و در حال حاضر صادرات آن به عراق در حال انجام است البته پیش از این به ترکیه و هندوستان نیز این مولد را صادر می‌کردیم که به دلیل فراگیری کرونا صادارات آن متوقف شد و برآورد من این است که طی ۶ یا هفت ماه دیگر صادرات به دو تا سه کشور نیز داشته باشد.

غلام‌حسینی گفت: مزیت مولد تولدی داخل این است که در شرایط تحریمی که کشور نیازمند دستگاهی برای تشخیص بیماری سرطان است اقدام به تولید کرده‌ایم تا بیماری سرطانی در دو مرحله تشخیص اینکه آیا فرد مبتلا به سرطان است یا خیر و در مرحله بعد آیا درمان بر بیمار تاثیری داشته یا خیر به کار گرفته شده است.

وی با اشاره به اینکه در دنیا سه تا چهار شرکت تولیدکننده این مولد هستند، گفت: ما در قدم اول مشابه اروپایی را تولید کردیم که تمام استانداردهای فارماکوپه را طی کرده است و در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ میلادی در کنفرانس هسته ای اروپا بررسی بلندمدت این مولد را معرفی کردیم و قبول کردند که ایران قویترین مولد را تولید کرده است.

این پژوهشگر جوان گفت: این مولد در حال حاضر در سازمان انرژی اتمی ایران در حال تولید بوده و با تامین تمام نیاز مراکز پزشکی هسته‌ای کشور، صادرات آن به دیگر کشورها نیز در حال انجام است.